“Ο Δημοτικός Φωτισμός, η σημερινή του κατάσταση και μερικές προτάσεις για την βελτίωσή του” Άρθρο του Δημήτρη Συναχόπουλου και της Αθηνάς Μπούτση

Ένα συνηθισμένο πρόβλημα των ελληνικών πόλεων είναι ο φωτισμός των δρόμων τους. Το πρόβλημα αυτό οφείλεται σχεδόν πάντα στον ερασιτεχνισμό που έχει ακολουθηθεί από τους κατά καιρούς και κάθε είδους υπεύθυνους που ασχολήθηκαν στην Ελλάδα με το θέμα αυτό διαχρονικά. Από Υπουργούς, Γενικούς Γραμματείς, Διευθυντές Διευθύνσεων, Δημάρχους, Κοινοτάρχες, εργολάβους, μάστορες και εργάτες.

Με μια πρώτη ματιά τη νύχτα γύρω μας γίνεται σαφές, πως κατά την εγκατάσταση του φωτισμού των δρόμων και των πεζοδρομίων δεν ακολουθήθηκε συνήθως κανένα διεθνές στάνταρτ, ή όταν σπανιότερα τηρήθηκε κάποιο, αυτό ήταν της δεκαετίας του 1970, ενώ έκτοτε δεν φαίνεται να έχει βελτιωθεί τίποτε.

Βλέπουμε έτσι ισχυρά φώτα σε πανύψηλους στύλους να φωτίζουν στέγες σπιτιών και κορυφές δένδρων, ενώ λίγο μόνο από το φως τους φτάνει στο δρόμο και τα πεζοδρόμια.

Πιο συχνά συναντάμε φωτιστικά των Δήμων που αντί να φωτίζουν προς το έδαφος σκορπίζουν το φως τους ολόγυρα σε μια προσπάθεια να φωτίσουν το δρόμο… στους δορυφόρους που περιστρέφονται γύρω από τη γη.

Στην τελευταία αυτή περίπτωση γίνεται πολλαπλό κακό. Σπαταλιέται ηλεκτρική ενέργεια -και τα χρήματα των δημοτών-, δεν φωτίζονται καλά τα πεζοδρόμια και οι δρόμοι, και μολύνεται από φως ο ουρανός, δημιουργώντας το φαινόμενο της «φωτορύπανσης».

Το φαινόμενο της φωτορύπανσης έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις παγκοσμίως. Για την καταπολέμησή του τόσο ο ΟΗΕ, όσο και η Διεθνής Αστρονομική Ένωση έχουν ενώσει εδώ και είκοσι χρόνια τις δυνάμεις τους, επειδή η φωτορύπανση σπαταλάει αναίτια τεράστια ποσά ετησίως, ενώ παράλληλα δεν αφήνει τους κατοίκους των πόλεων και ειδικά τα παιδιά να χαρούν έναν σκοτεινό έναστρο ουρανό, κάτι που μέχρι το 1940 ήταν αυτονόητη απόλαυση και το οποίο αποτελεί διαρκές δικαίωμα της ανθρωπότητας.

Ας θυμίσουμε τώρα κάτι από το σχολείο που το ξεχάσαμε αμέσως μετά τις εξετάσεις που δώσαμε στο μάθημα της φυσικής και ας κάνουμε μερικές εύκολες πράξεις απλής αριθμητικής για να δούμε πόσα χρήματα φεύγουν από το πορτοφόλι μας για τον δημοτικό φωτισμό χωρίς να υπάρχει αιτία:

• Άμα ανεβάσεις τον λαμπτήρα φωτισμού του δρόμου στο διπλάσιο ύψος από αυτό που είναι αναγκαίο, φτάνει στο σπασμένο πλακάκι του πεζοδρομίου μόνο το ένα τέταρτο του φωτός της λάμπας και όχι το μισό, όπως θα νομίζουν πολλοί (γνώση από τη φυσική του γυμνασίου). Δηλαδή έτσι και έχεις βάλει τη λάμπα στο στύλο φωτισμού στο διπλάσιο ύψος από το κανονικό, τότε για να φωτίσεις σωστά το σημείο με το σπασμένο πλακάκι του πεζοδρομίου, χρειάζεται να βάλεις τέσσερις φωτιστικούς στύλους αντί για ένα. Μπορείς βέβαια εναλλακτικά να βάλεις τέσσερις λαμπτήρες αντί για έναν σε κάθε στύλο, ή να χρησιμοποιήσεις λαμπτήρα φωτισμού τετραπλάσιας ισχύος. Εμάς όμως που γράφουμε το παρόν μας φαίνεται πιο λογικό (και σίγουρα πιο οικονομικό) να βάλουμε τον λαμπτήρα φωτισμού στο σωστό του ύψος.

• Άμα δεν βάλεις πάνω από τον λαμπτήρα που είναι πάνω στο στύλο του δημοτικού φωτισμού έναν κωνικό ανακλαστήρα (όπως δεν βάζουν πολλοί Δήμοι «για ομορφιά»), τότε το μισό φως της λάμπας φωτίζει τον ουρανό. Άμα όμως βάλεις έναν ανακλαστήρα, τότε όλο το φως πάει εκεί που χρειάζεται, δηλαδή στο πεζοδρόμιο και το δρόμο.

• Άμα χρησιμοποιείς λαμπτήρες πυρακτώσεως για τον φωτισμό αντί για λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας, καταναλώνεις επτά (7) φορές περισσότερο ρεύμα. Άμα όμως χρησιμοποιήσεις λαμπτήρες LED θα καταναλώσεις πέντε (5) φορές λιγότερο ρεύμα από τους λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας, δηλαδή τριανταπέντε (35) φορές λιγότερο ρεύμα από την κατανάλωση των λαμπτήρων πυρακτώσεως. Επιπλέον δεν θα χρειάζεται να αλλάζεις καμένες λάμπες κάθε λίγο και λιγάκι, γιατί οι λαμπτήρες LED έχουν διάρκεια ζωής δεκαπέντε χρόνια.

Ας εξετάσουμε για παράδειγμα τις εξής δύο ακραίες περιπτώσεις, σε σπατάλη η πρώτη και σε οικονομία η δεύτερη, έτσι για να καταλάβουμε πόσα χρήματα μπορούμε να εξοικονομήσουμε με τη χρήση σύγχρονων μεθόδων δημοτικού φωτισμού των πόλεών μας, αλλά και πόσο λιγότερη ενέργεια θα καταναλώσουμε, με αποτέλεσμα να μην μολύνουμε το περιβάλλον μας για την άσκοπη παραγωγή της:

• Στην πρώτη περίπτωση που είναι και η συνηθισμένη σε πολλούς ΟΤΑ της Ελλάδας, Ο εξωφρενικά σπάταλος Δήμος χρησιμοποιεί λαμπτήρες πυρακτώσεως για τον δημοτικό φωτισμό, δεν έχει ανακλαστήρες φωτός στους στύλους, τους οποίους τους έχει τοποθετήσει σε διπλάσιο ύψος από το σωστό.

• Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε ένα σύγχρονο Δήμο μιας ευρωπαϊκής πόλης που σέβεται τους πολίτες του και το περιβάλλον και έχει Δήμαρχο που σέβεται τους ψηφοφόρους του. Ο Δήμος αυτός έχει εγκαταστήσει στύλους με το σωστό ύψος (οικονομία στο ρεύμα ήδη τέσσερις φορές σε σχέση με τον προηγούμενο σπάταλο Δήμο), οι οποίοι στύλοι έχουν σωστούς ανακλαστήρες στην κορυφή τους (φτάσαμε ήδη σε οκτώ φορές οικονομία στο ρεύμα, γιατί 2Χ4=8) και έχει αντικαταστήσει τους λαμπτήρες πυρακτώσεως με LED. Έχουμε λοιπόν και λέμε, κατανάλωση τριανταπέντε (35) φορές λιγότερο ρεύμα από την εγκατάσταση των λαμπτήρων LED και οκτώ φορές από νωρίτερα μας κάνει (35X8=280) διακόσιες ογδόντα φορές χαμηλότερος λογαριασμός στη ΔΕΗ για τον δημοτικό φωτισμό του σύγχρονου Δήμου με τα μοντέρνα φωτιστικά σώματα.

Επειδή ο αριθμός διακόσια ογδόντα είναι μεγάλος, καλό είναι να τον σχολιάσουμε λιγάκι για να τον χωνέψουμε. Αν λοιπόν κάποιος πλήρωνε στον «σπάταλο» Δήμο του παραδείγματός μας για δημοτικό φωτισμό 280 ευρώ το χρόνο, με την νέα τεχνολογία θα πληρώνει στο «σύγχρονο» Δήμο ΕΝΑ ΕΥΡΩ ΤΟ ΧΡΟΝΟ.

Επειδή στην Ελλάδα είμαστε καχύποπτοι, θα πουν κάποιοι «μα οι λαμπτήρες LED είναι πανάκριβοι και οι πυρακτώσεως είναι πολύ φτηνοί». Λοιπόν έχουμε και λέμε με απλή αριθμητική. Ένας λαμπτήρας LED έχει διάρκεια ζωής δεκαπέντε χρόνια χωρίς να παρουσιάζει μείωση της απόδοσής του μέσα στο διάστημα αυτό. Ο λαμπτήρας πυρακτώσεως έχει μέση διάρκεια ζωής μικρότερη από 1200 ώρες συνεχούς λειτουργίας, δηλαδή εκατό περίπου (100) νύχτες. Στα δεκαπέντε χρόνια λοιπόν πρέπει να αγοραστούν και να αντικατασταθούν από τους δημοτικούς υπαλλήλους πενηνταπέντε (55) λαμπτήρες πυρακτώσεως. Τι είναι πιο φτηνό να αγοράσεις ένα λαμπτήρα LED στα δεκαπέντε χρόνια ή να αγοράσεις και να αλλάξεις πενηνταπέντε (55) λαμπτήρες πυρακτώσεως; Υπενθυμίζουμε πως για να αλλαχθεί ένας λαμπτήρας χρειάζονται δυο δημοτικοί υπάλληλοι, ένα όχημα και δέκα λεπτά της ώρας. Δηλαδή συνολικά 0.33 εργατοώρες (είκοσι λεπτά) κοστίζει στο Δήμο η αλλαγή κάθε λαμπτήρα και οι 55 αλλαγές κοστίζουν συνολικά 18.3 εργατοώρες ή 2.3 οκτάωρα μεροκάματα. Με μικτό μισθολογικό κόστος για το Δήμο τα 1200 Ευρώ το μήνα των 22 ημερομισθίων ανά δημοτικό υπάλληλο που αλλάζει τις καμένες λάμπες, προκύπτει πως το κόστος αλλαγής 55 λαμπτήρων φωτισμού κοστίζει στους δημότες συνολικά πάνω από εκατόν είκοσι (120) ευρώ. Απίστευτο νούμερο, αλλά καταπληκτικά μεγάλο.

Κάποιοι άλλοι ίσως πουν πως η αγορά και εγκατάσταση των στύλων νέας τεχνολογίας για τον σχεδόν δωρεάν –σε κατανάλωση ρεύματος- δημοτικό φωτισμό είναι πανάκριβοι. Η απάντηση σε αυτούς είναι πως η απόσβεση της επένδυσης γίνεται στις πόλεις του εξωτερικού που τους έχουν εγκαταστήσει μέσα σε λιγότερο από δυο χρόνια.

Ο δημοτικός φωτισμός γίνεται συνήθως με δυο τρόπους. Είτε με φωτισμό από στύλους που βρίσκονται στα πεζοδρόμια, είτε από σώματα φωτισμού που κρέμονται με καλώδια στη μέση του δρόμου. Ας δούμε πρώτα την περίπτωση του Δημοτικού Φωτισμού με στύλους στα πεζοδρόμια.

Στην περίπτωση αυτή ο λαμπτήρας ή ο ανακλαστήρας των στύλων του δημοτικού φωτισμού που βρίσκονται στα πεζοδρόμια πρέπει να βρίσκεται στο ελάχιστο δυνατό ύψος από το πεζοδρόμιο με ελάχιστο όριο τα 2.8 μέτρα από το έδαφος –για να αποφεύγονται εύκολοι βανδαλισμοί τους- και μέγιστο τα τρεισήμισι μέτρα περίπου, όταν υπάρχουν δένδρα στα πεζοδρόμια. Όταν δεν υπάρχουν δένδρα, το ύψος του στύλου ορίζεται από τον κατασκευαστή του συνόλου «στύλος-ανακλαστικό σώμα-λυχνία», αρκεί ο κατασκευαστής να ακολουθεί τις προδιαγραφές πρωτοπόρων διεθνών κατασκευαστών και όχι τις «προδιαγραφές» του βιοτέχνη ξάδελφου του κουνιάδου του Δήμαρχου.

Η πυκνότητα των στύλων του δημοτικού φωτισμού πρέπει είναι τόση που να εξασφαλίζει τον ικανοποιητικό φωτισμό των πεζοδρομίων και των οδών. Υπάρχει μια σύνθετη σχέση ανάμεσα στο ύψος των στύλων, την ισχύ του λαμπτήρα, το σχήμα του ανακλαστήρα, την μορφή της δέσμης φωτός και την πυκνότητα τοποθέτησης των στύλων, ο υπολογισμός της τελευταίας δεν μπορεί να αφεθεί στις εμπειρικές γνώσεις κανενός εργολάβου. Απαιτείται μελέτη ειδικευμένου γραφείου μηχανικών, διαδικασία που δεν φαίνεται να έχει ακολουθηθεί στις περισσότερες περιπτώσεις δημοτικού φωτισμού στον τόπο μας.

Το φως των στύλων του δημοτικού φωτισμού πρέπει να στέλνεται μέσα σε μια σχετικά ανοιχτή κωνική δέσμη αποκλειστικά προς τα κάτω, δηλαδή το πεζοδρόμιο και το δρόμο και να μην φωτίζει καθόλου τον ουρανό, και τα μπαλκόνια και τους τοίχους σε ύψος μεγαλύτερο των 2.5 μέτρων. Ιδιαίτερα για τον ουρανό, ο καλύτερος φωτισμός του γίνεται από τα αστέρια, τη Σελήνη και τον γαλαξία. Όσο για τον φωτισμό του καθιστικού και της κρεβατοκάμαράς μας καλύτερα αυτός να επαφίεται σε μας και να μην αναμειγνύεται ο Δήμος στις προτιμήσεις μας.

Κατά την επιλογή των δημοτικών φωτιστικών συστημάτων δεν μπορεί να είναι προτεραιότητα η αισθητική τους, η ομορφιά τους δηλαδή, αλλά ο σωστός φωτισμός των δρόμων και των πεζοδρομίων. Η αισθητική άλλωστε πολλών δημάρχων θα προσέβαλε τόσο τους αρχαίους Αθηναίους προγόνους μας, που θα ακολουθούσε άμεσος εξοστρακισμός των εκλεγμένων αυτών αρχόντων από την πόλη.

Αν οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις των στύλων του δημοτικού φωτισμού στέλνουν το φως προς όλες τις κατευθύνσεις, θα πρέπει να τοποθετηθούν άμεσα ανακλαστήρες στην κορυφή τους, που να εκτρέπουν το εκπεμπόμενο φως προς τον δρόμο και το πεζοδρόμιο. Με τον τρόπο αυτό θα διπλασιαστεί αμέσως ο υπάρχων δημοτικός φωτισμός χωρίς ριζική αντικατάσταση των υπαρχόντων υποδομών και μεγάλα έξοδα.

Η εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας δεν πρέπει να γίνεται με το σβήσιμο μέρους του δημοτικού φωτισμού αργά τη νύχτα για λόγους ασφάλειας. Οφείλει να επιτυγχάνεται να την αντικατάσταση των φωτιστικών σωμάτων (λαμπτήρων) με νέας τεχνολογίας, που καταναλώνουν λιγότερο ρεύμα, φωτίζουν καλύτερα και έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.

Σύγχρονοι στύλοι δημοτικού φωτισμού σε συνδυασμό με τη χρήση σύγχρονων οικολογικών λυχνιών φωτισμού τεχνολογίας LED μπορούν να εξοικονομήσουν πάνω από το 90% της ενέργειας που σπαταλούν οι εγκαταστάσεις τεχνολογίας δεκαπενταετίας και να αποσβέσουν έτσι την επένδυση της εγκατάστασής τους μέσα σε μια τετραετία κατά μέγιστο, ενώ έχουν εγγυημένη διάρκεια ζωής δεκαπέντε (15) χρόνια χωρίς συντήρηση ή αντικατάσταση. Είναι οι μόνες που επιτρέπουν τη ρύθμιση της κατεύθυνσης της δέσμης φωτισμού στα σημεία που πρέπει να φωτιστούν και που δεν έλκουν τα έντομα και δεν χάνουν σε ισχύ με το πέρασμα του χρόνου. Οι στύλοι αυτοί μπορούν παράλληλα να χρησιμοποιηθούν ως κεραίες κινητής τηλεφωνίας μικρής ισχύος (που είναι αβλαβείς για την υγεία λόγω της μικρής τους ισχύος) ή και ως αναμεταδότες του διαδικτυακού δημοτικού ασύρματου δικτύου (internet wireless repeater) που (ή να, ή θα) προσφέρεται δωρεάν προς τους δημότες.

Τα κρεμαστά σώματα δημοτικού φωτισμού στη μέση του δρόμου μπορούν επίσης να αποτελέσουν ιδανική λύση φωτισμού των οδών, αφού πέφτουν δυσκολότερα θύματα βανδαλισμού. Προϋπόθεση βέβαια είναι η σωστή τους τοποθέτηση, η χρήση σύγχρονων φωτιστικών σωμάτων και η σωστή πυκνότητά τους. Μεγάλο πρόβλημα παρουσιάζεται σε δρόμους με δενδροστοιχίες στα πεζοδρόμια, επειδή τα δένδρα μπορούν να δημιουργήσουν με τη σκιά τους σκοτεινές επιφάνειες στα πεζοδρόμια που είναι επικίνδυνες για τους πολίτες.

Τα δένδρα των πεζοδρομίων μπορούν να είναι ευλογία για την πόλη, αλλά μπορούν επίσης να αποτελέσουν πηγή σειράς σημαντικών προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων καθώς επίσης και αίτιο τραυματισμών και δυστυχημάτων.

Εν πρώτοις τα πεζοδρόμια που αφήσαμε στις πόλεις μας από το 1940 και μετά είναι απαράδεκτα στενά, ως εκ τούτου δεν εξυπηρετούν συνήθως τον λόγο ύπαρξής τους και προσβάλουν με την στενότητά τους την νοημοσύνη των αντιπροσώπων του ελληνικού λαού που έφτιαξαν τις προδιαγραφές εδώ και εβδομήντα χρόνια είτε αυτοί υπηρέτησαν στους ΟΤΑ, είτε στα αρμόδια υπουργεία.

Ένα άλλο «κατόρθωμα» όλων των –συνήθως εκλεγμένων- ελληνικών αρχών αυτής της περιόδου είναι η «παράλειψη» δημιουργίας χώρων πράσινου στις πόλεις μας. Στις πόλεις που κυρίως χτίσαμε στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα.

Η «εύκολη» λύση για την αύξηση του ποσοστού πράσινου στις πόλεις μας βρέθηκε και υλοποιήθηκε από τους Δήμους με το φύτεμα δένδρων στα ήδη στενά πεζοδρόμια. Αποτέλεσμα είναι να μη χωράει παιδικό καροτσάκι να περάσει από τα πεζοδρόμια, πολλές φορές να μην χωράει ούτε πεζός να περάσει ανάμεσα στα δένδρα και τον τοίχο και γιαυτό να αναγκάζονται να κατέβουν όλοι οι πεζοί και τα παιδικά καροτσάκια στους δρόμους αυξάνοντας κατακόρυφα την πιθανότητα τροχαίου ατυχήματος ή δυστυχήματος.

Η τύχη βέβαια που βρίσκεται στην καρδιά των λέξεων «ατύχημα» και «δυστύχημα» δεν έχει καμιά ανάμειξη στο θέμα των πεζοδρομίων μιας και το μικρό μέγεθός τους, που είναι η αιτία αυτών των «ατυχημάτων» και «δυστυχημάτων», υπήρξε αποτέλεσμα σχεδιασμού στα γραφεία της ρυμοτομίας και όχι τυχαίο γεγονός. Και πάλι λοιπόν μπράβο στους εκλεγμένους αντιπροσώπους μας, την δημόσια διοίκηση και τους ψηφοφόρους της χώρας για την επιλογή μας επί εβδομήντα χρόνια και μπράβο και σε όλους εμάς που στελεχώσαμε τις αντίστοιχες αρμόδιες υπηρεσίες.

Αλλά το διαρκές έγκλημα των απαράδεκτα στενών πεζοδρομίων είναι πια μη αναστρέψιμο. Τα δένδρα των πεζοδρομίων τα έχουμε ανάγκη όλοι και πρέπει να τα προστατέψουμε. Ας δούμε λοιπόν πως μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά που κάναμε στον εαυτό μας, τα παιδιά μας και τις επόμενες γενιές.

Το σωστό κλάδεμα των δένδρων που βρίσκονται στα πεζοδρόμια είναι βασικός παράγοντας που επηρεάζει τον φωτισμό των πεζοδρομίων και των αστικών οδών. Το κλάδεμα των δένδρων των πεζοδρομίων πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο που τα πιο χαμηλά κλαδιά τους να μην μπλοκάρουν (σκιάζουν) τον δημοτικό φωτισμό.

Δένδρα που όσο και να ψηλώσουν θα συνεχίσουν να εμποδίζουν το φως του να εξασφαλίζει τον σωστό φωτισμό πεζοδρομίων και οδών (πχ μερικά είδη χαμηλής νεραντζιάς) πρέπει σταδιακά να αντικατασταθούν από άλλα που μπορούν να ψηλώσουν αρκετά και να κλαδευτούν σε τρόπο που να μην παρεμποδίζουν τον δημοτικό φωτισμό (πχ μουριές, ή πεύκα κλπ). Τα χαμηλότερα κλαδιά των δένδρων δεν επιτρέπεται για πολλούς λόγους ασφαλείας να ξεκινούν από ύψος μικρότερο των 2.3 μέτρων από το έδαφος. Οι κηπουροί των Δήμων πρέπει να φροντίσουν να μην υπάρχουν κλαδιά δένδρων σε μικρότερο ύψος από 2.3 μέτρα, γιατί υπάρχει επιπλέον κίνδυνος τραυματισμού των περαστικών ή ζημιά αντικειμένων όπως οι ομπρέλες. Το νομικό τμήμα των Δήμων ας ενημερώσει το Δημοτικό Συμβούλιο για τις νομικές ευθύνες του Δήμου από τέτοιους τραυματισμούς.

Οι πινακίδες της τροχαίας και αυτές με το όνομα των δρόμων δεν πρέπει να κρύβονται ποτέ από τα κλαδιά δένδρων. Σε αντίθετη περίπτωση οι πινακίδες πρέπει να μετακινούνται (από τον Δήμο;) και όπου αυτό δεν είναι δυνατό να κλαδεύεται ανάλογα το δένδρο και αν ούτε αυτό επαρκεί, τότε να μεταφέρεται το δένδρο.

Τέλος, οποιοσδήποτε φορέας ιδιωτικός (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ιδιωτικές εταιρείες κλπ) ή δημόσιος (ΟΤΑ, υπουργεία κλπ) πραγματοποιεί έργα σε πεζοδρόμια ή οδούς της πόλης οφείλει για την ασφάλεια των πολιτών να φωτίζει επαρκώς την περιοχή των έργων καθ’ όλη την διάρκειά τους και με επαρκή συμπληρωματικό φωτισμό.